Fadlullah b. Hasan et-Tûribiştî’nin el-Müyesser Fî Şerhi Mesâbîhi’s-Sünne Adlı Eserinde Hadis Şerh Metodu

Kimi yazarlar eserleriyle tarihte gıpta edilecek bir konuma erişmişlerdir. Yazmış olduğu eserle İslam tarihine mal olan bu yazarlardan birisi de Begavî’dir. Mesâbîhü’s-sünne adlı eseri ona “Muhyi’s-sünne” lakabını kazandırmıştır. O, muteber hadis kaynaklarından senedlerini hazfederek 4719 seçmiş ve bunları bablara ayırmıştır. Buhârî Müslim’de geçen hadisleri “sıhâh”, diğer kaynaklarında yer alan ise “hısân” başlığı altında zikretmiştir. Esere özgü tertib biçimi bazı âlimler tarafından oldukça beğenilmiş, teveccüh görmüş eser üzerinde onlarca çalışma yapılmıştır. Bu çalışmaların ilki en önemlilerinden biri zengin içerikli şerhlerden sayılan Ebû Abdillah et-Tûribiştî’ye ait el-Müyesser fî şerhi Mesâbîhi’s-sünne’dir. Tûribiştî, eserine mukaddime yazarak başlamış burada şerhin yazılış amacının izaha muhtaç açıklamak, ehil olmayanlar Mesâbîh’te yapılan birtakım tahrifatları bertaraf etmek olduğunu dile getirmiştir. Müellif, şerh ederken başta garibü’l-hadis eserleri olmak üzere önceki kaynaklardan azamî derece yararlanmıştır. Şerhinde kolay anlaşılabilir yöntem takip eden Tûribiştî çerçevede sahâbe râvîleri ile ilgili kısa tanıtıcı bilgiler vermiş, onların özelliklerini zikretmiş, rivayet ettikleri hadislerin sayısı hakkında bilgi isimlerinde veya nisbetlerindeki ihtilafa değinmiş, metinlerinde ismi müphem olarak bırakılan kişilerin kim tespit etmeye çalışmış, râvî meydana gelen düzeltmiştir. zamanda senedleri veren müellif, muhtasar rivayetlerin tamamını Rivayetleri temel metinleriyle etmeyi önemsemiş, Begavî’nin, Kütüb-i sitte müelliflerinden farklı aktardığı lafızlarının kaynaklardaki biçimine vermiştir. şerhinde dil yönünden analize tabi tutup kelime cümle tahlilleri yapmıştır. Lugavî tahliller yaparken Arap dilcilerinin görüşlerine, meşhur şairlerin şiirlerine müracaat etmiştir. Hadislerle istişhadda bulunan kelimenin hadislerde geçmesini onun dilindeki varlığına delil kabul etmiş, semantik gramatik tahlillere başvurmuş, kinâye, teşbih, istiâre mecaz gibi edebî sanatları da izah Hadislerin içerik tahlillerinde mana maksadı öncelemiş, ihtiva ettiği maksadın ihmal edilmesine sebebiyet lafızcı tutumun birçok yanlışın önünü açacağına dikkat çekmiştir. bağlamda Hz. Peygamber’in (sav) fiillerinin hikmetlere işaret zahiri manayı, tevile tercih mümkün sürece gitmeyi uygun görmemiştir. hadis-ayet, hadis-sünnet bütünlüğünü gözetmiştir. Hadisler arasında tearuzun giderilmesinde hadisler arasındaki neshin tespitinde ihtilâfu’l-hadis’in kaidelerine Mümkün mertebe tür arasını cem telif etme cihetine gitmiştir. Fıkhi konularda ehl-i hadisin metodunu herhangi mezhebe mutaassıp olmaktan geri durmuş, taassuptan Allah’a sığınmıştır. Bir mezhebin tarafında görünmemek için yorumlarında azami derecede hassasiyet göstermiştir. Kelam ilminde derin vukufiyete sahip eserinde yeri geldikçe kelâmî konulara girmiş hususta cumhur-i ulemayı Bununla birlikte görüşlerini Selefin Allah’ın sıfatları müteşâbih insanların niteliklerini çağrıştıracak şekilde tevil doğru bulmadıklarını, müteşâbihât keyfiyet belirtmekten kaçınıp asıl anlamı havale sağlam yol gördüklerini tasavvufî yorumlara değinmiş tasavvufun yaklaşımlarını zikrederek onları övmüştür. taraftan tasavvufu överken yapmış yorumların naslara aykırı düştüğünü getirmekten kaçınmamıştır.